Dit Bericht uit Liberia gaat over Tanzania waar ik de
afgelopen vier weken met vrouw Jacq en dochter Layla op vakantie ben geweest.
Het was een tamelijk intensieve, maar indrukwekkende reis. We begonnen met een
heuse 4,5 daagse wild safari (Lake Manyara, Ngorongoro, Serengeti) van Arusha
naar Lake Victoria, verbleven op het Ukerewe-eiland, namen de veerboot naar
Mwanza, boekten de trein maar waren genoodzaakt (‘the coach is sick’) met het vliegtuig naar Dar Es Salaam te gaan,
met de boot naar Zanzibar, terug naar Dar Es Salaam, met de bus naar Lushoto in
het Usambara-gebergte en vandaar weer naar Arusha. Pff, 13 slaapplekken in 27
dagen.
The coach is sick
Het is verleidelijk om Tanzania met Liberia te vergelijken.
Het is tenslotte Afrika, nietwaar? Maar kun je Nederland met, pakweg, de Oekraïne
vergelijken? Het is tenslotte Europa, nietwaar? Een hachelijke onderneming, en ik
zal het derhalve niet doen. Al hadden we tijdens de reis natuurlijk wel de
neiging, temeer daar veel Tanzanianen in Liberia geïnteresseerd waren, toen ze hoorden
dat we er woonden en werkten. Zoals te verwachten wilden ze weten hoe het met
de Ebola ging. Vooral mensen die werkzaam waren in de toeristensector, want de
Ebola in West-Afrika heeft geleid tot veel annuleringen van geboekte reizen
naar de natuurparken en Zanzibar, vooral door Indiërs, Japanners en Chinezen,
die Tanzania als vakantieland steeds meer beginnen te ontdekken. Het toerisme
in Tanzania is vooral afhankelijk van vooraf geboekte groepsreizen en de
toeristische infrastructuur is daar op ingesteld. Dat Tanzania hemelsbreed
zo’n 5000 km van Liberia verwijderd is, vergelijkbaar met de afstand naar
pakweg Madrid, doet er blijkbaar niet toe. Afrika is tenslotte Afrika,
nietwaar?
 |
| Station in Mwanza |
Het individueel reizen dat wij deden, zelf de reismogelijkheden
ter plekke verkennen, is nog niet echt ingeburgerd. Je moet er de tijd voor uittrekken en flexibel zijn,
zoals op die zondagmiddag toen we op het perron van het station in Mwanza
stonden met de ticket voor een couchette
in de hand voor de 40-urige treinreis naar Dar Es Salaam en te horen kregen dat
het rijtuig ‘ziek’ was. Dat was erg jammer want hoewel vele Tanzanianen ons voor
gek verklaarden om met de trein te gaan, hadden we wel zin om door het boeiende
landschap te boemelen met een gemiddelde snelheid van 30-40 km per uur.
Onverstoorbare olifantenfamilies
De wild safari, aan het begin van de reis, hadden we
overigens wel vooruit geboekt. Alles afwegende was dat toch het efficiëntst. Het
was indrukwekkender dan ik had verwacht. Van tevoren hoor je wel over een stoet
van jeeps die zich door zo’n wildpark begeeft, waar de wilde beesten
dierentuin-lui wat verveeld naar zitten te kijken. Maar dat pakte toch anders
uit. Met name de aan elkaar grenzende Ngorongoro en Serengeti zijn uitgestrekte
gebieden van samen 24.000 km2 (60% van Nederland), uiteraard niet omheind, en
waar al die olifanten, giraffes, zebra’s, nijlpaarden, neushoorns, leeuwen, buffels,
gnoes, krokodillen, cheeta’s, luipaarden, struisvogels, apen, gieren enz. hun
eigen leven leiden.
Verreweg de meeste tijd reden we met onze onvolprezen gids
en chauffeur Jackson, door dit eindeloze, stille landschap, speurend naar al
die beesten die op de meest onverwachte momenten in soms indrukwekkende
aantallen opdoken. De onverstoorbare olifantenfamilies, de luie leeuwen die het
vuile werk door de vrouwtjes lieten opknappen, de ondanks hun onmogelijke
postuur galant voortschrijdende giraffes (mijn lievelingsdier): het was een lust
voor het oog om al deze producten van de evolutie in het geconserveerde wild te
zien. Gelukkig zagen we ook nog het staartje van de migratie: duizenden zebra’s
en gnoes die in een lange sliert door het landschap trekken, op weg naar gebieden
met voedsel.
Deze wildparken maken deel uit van een enorm steppe-gebied
waar kuddes geiten en koeien al eeuwenlang worden gehoed door het nomadische Maasai-volk,
dat een icoon is geworden van het tribale Tanzania. Zij wonen in dorpjes met
van takken gemaakte hutten, die snel gebouwd zijn en weer worden verlaten als
de kuddes nieuwe graasgronden nodig hebben. Je herkent de Maasai onmiddellijk:
vaak rijzige gestaltes in rode gewaden.
Ze zijn bekend om hun sprongkracht en welkomst rituelen die voor 50 dollar, in
ons geval nogal plichtmatig, aan passerende toeristen in hun dorpjes worden getoond.
 |
| Lake Victoria |
Ecologisch rampgebied
Het illustere Lake Victoria, het grootste meer van Afrika en
de bron van de Nijl, wordt omsloten door Kenya, Uganda en Tanzania en elk land
heeft een miljoenen stad op de oever, die onbeperkt loost op het meer. De
introductie van de enorm grote nijlbaars door de (buitenlandse) grootschalige
visserij heeft de lokale visserij praktisch de das omgedaan en de diversiteit
gedood. Het opleuken van het meer met de, al eveneens geïmporteerde,
waterhyacint, heeft de waterkwaliteit enorm aangetast. Al deze door de mens
ingezette ontwikkelingen maken van het meer een ecologisch rampgebied, wat je
er niet onmiddellijk aan af ziet als je, zoals wij, in een hotel op het eiland
Ukerewe aan de oever van het meer vertoeft. Dat eiland wordt nauwelijks door toeristen
bezocht. Het ligt buiten de gebaande route wild safari-Zanzibar, zodat we de
enige wazungu (‘witten’) op het
eiland waren.
De ramp die zich in het Lake Victoria voltrekt is
hartverscheurend vastgelegd in de documentaire Darwin’s Nightmare
door de Oostenrijker Hubert Sauper.
Volksrepubliek Zanzibar
Zanzibar is met de wildparken de toeristische topattractie
van Tanzania. Het eiland heeft een intrigerende geschiedenis, is sterk beïnvloed
door eeuwenlange immigratie en handel vanuit het Midden-Oosten en heeft een
overwegend islamitische bevolking. Het eiland is na de dekolonisatie (het was
een Brits protectoraat) in het begin van de jaren ’60 korte tijd zelfstandig
geweest, na een bloedige revolutie die in 1964 kortstondig leidde tot de Volksrepubliek Zanzibar. Op het vaste land was onder leiding van de
charismatische Julius Neyerere in 1961 de onafhankelijke republiek Tanganyika uitgeroepen.
Door slim handelen van Nyerere werd in 1964 de verenigde republiek Tanzania
uitgeroepen. Zanzibar behield echter een zekere autonome status met een eigen
parlement en president. Als je van de veerboot afstapt in Stone Town, de hoofdplaats
van Zanzibar, lijk je in een ander land aan te komen: er is een douane en je
krijgt een stempel in je paspoort. Stone Town is ongetwijfeld de leukste stad
van Tanzania. Het oudste deel bestaat uit een wirwar van stegen en straten, vol
straathandel en ambachtelijke bedrijfjes. De magische klank van het woord Zanzibar
wordt geheel bewaarheid door de eindeloos witte palmstranden die het eiland
omzomen. Koraalriffen, eilandje met reuze schildpadden, zandbanken en opzwemmen
met dolfijnen: er is van alles te doen op het eiland, dat ook bekend is vanwege
de vele specerijen.
Van Zanzibar reisden we naar Lushoto, een backpackersoord in
het Usambara gebergte dat in het noorden tegen de grens met Kenya aan ligt. Het
ademt hier en daar nog een Duitse sfeer –in de architectuur- aangezien in de
periode dat de Duitsers Tanganyika
koloniseerde (zo tussen 1888 en 1918) de Duitse elite in de bergen de hitte van
Dar Es Salaam ontvluchtte. Prins Claus schijnt in Lushoto, als zoon van een
Duitse bedrijfsleider op een koffie- en sisalplantage, de gelukkigste tijd van
zijn leven te hebben doorgebracht. Het was deze periode die hem inspireerde om
zijn actieve leven, waar mogelijk, te wijden aan het belang van
ontwikkelingssamenwerking. Heel anders dan zijn notoire schoonvader, die
weliswaar ook verzot was op Afrika, maar dan vooral om het wild dat er omgelegd
kon worden.
 |
| Muller's Mountain Lodge in de omgeving van Lushoto |
Be Kind & Recycle
We eindigden waar we begonnen: in Arusha waar we een dag
doorbrachten met Amani Mhinda en zijn familie. Amani is een deskundige op het
gebied van een verantwoord beheer van de natuurlijke hulpbronnen en is al een
paar keer voor NDI in Liberia geweest om workshops te geven. Wij bezochten met
hen in Arusha een hartstikke goed initiatief:
Shanga, een sociale werkplaats waar
gehandicapten op ambachtelijke wijze lappen weefden, glas bliezen, sierraden
maakten enz. waarbij hergebruik van stoffen voorop stond. Onder het motto ‘Be Kind & Recycle’ lag het complex aan de groene rand
van Arusha, naast een koffieplantage. Er was een mooie tuin met een terras,
waar de apen rondrenden. En uiteraard was er een winkel waar allerlei
zelfgemaakte producten gekocht konden worden.
Vader des vaderlands
Arusha is ook de plek waar Julius Nyerere in 1967 zijn
beroemde toespraak hield (later bekend geworden als de Arusha Verklaring), waarin hij zijn plannen voor een Afrikaans-socialistisch
Tanzania ontvouwde. ‘Ontwikkeling van een
land wordt gemaakt door mensen en niet door geld. Geld, en de welvaart die het
brengt, is het resultaat en niet de bron van ontwikkeling. En daarvoor moet
gewerkt worden.’ Om dat werken te organiseren zette Nyerere in op het massaal
stichten van Ujamaa-dorpen, communes waar mensen gezamenlijk zouden werken om
de (landbouw) productie te verhogen. Aanvankelijk op vrijwillige basis, maar
toen na enige jaren slechts 20% van de bevolking gehoor had gegeven aan de
oproep, werd deze vorm van resettlement
verplicht. Dat leidde tot gedwongen verhuizingen en uiteindelijk tot een
mislukking van het experiment.
Nyerere wordt echter nog steeds vereerd als de vader des
vaderlands. Hij was wars van elke zelfverrijking, legde de nadruk op onderwijs
als belangrijkste voorwaarde voor ontwikkeling, en hamerde op een geweldloos
samenleven van de ruim 130 stammen die het land bevolken. Dat laatste is
wonderwel gelukt en de vreedzaamheid die je in het land voelt, wordt door elke
Tanzaniaan die je spreekt geprezen.
 |
| Muurschildering in Arusha |
Nyerere bracht ook op wat menig Afrikaanse president
weigert: in 1985 stelde hij zich niet herkiesbaar. Algemeen wordt betreurd dat
zijn erfenis sindsdien stelselmatig is verkwanseld, al is zijn partij CCM nog
steeds, onafgebroken, aan de macht. In oktober kan dat echter veranderen. Dan
zijn er verkiezingen en wie je ook spreekt, iedereen hoopt op verandering. Na
ruim vijftig jaar door dezelfde partij te zijn geregeerd, waarbij nepotisme en
corruptie de overhand hebben gekregen, is het tijd voor een wisseling van de
macht. De oppositie heeft zich verenigd onder aanvoering van een voormalige
minister-president, die de CCM heeft verruild voor deze nieuwe coalitie. De
huidige president heeft er twee termijnen op zitten, waarin hij zijn zoon miljonair maakte door hem licenties voor
benzinepompen te geven. De CCM-kandidaat voor het presidentschap schijnt van
onbesproken gedrag te zijn. De kandidaat van de oppositie, de voormalige
premier, is dat echter niet.
En zo laat de ironie
van de geschiedenis van zich spreken: de corrupte CCM, geleid door een ‘schone’
presidentskandidaat moet het opnemen tegen een verzamelde oppositie die geleid
wordt door een ex-premier die miljonair is geworden in zijn CCM-jaren.
 |
| Nyerere Museum |
Museum en mausoleum
In het dorp Butiama is van al dat politieke gedoe weinig te
merken, als wij het Julius Neyerere museum bezoeken en het nabijgelegen
mausoleum. In dit dorp, vlak bij het Victoriameer, is de jonge Nyerere
opgegroeid. Het weinig bezochte museum herbergt een groot aantal persoonlijke
bezittingen, foto’s en andere herinneringen aan het leven van Nyerere. Over de
mislukking van het Ujaama-experiment wordt niet gerept. Wel is er veel aandacht
voor zijn leiderschap tijdens de oorlog (1978-1979) met het Uganda van dictator
Idi Amin, waarbij een invasie succesvol werd afgeslagen. Hij wenste na zijn dood in 1999 op eenvoudige wijze begraven
worden. Maar deze wens werd niet gehonoreerd. Het mausoleum, hoewel zeker niet protserig,
ligt in een fraaie omgeving. Het bevat een tweede, nog onbezet graf: de weduwe
van Nyerere leeft nog steeds. In het huis bij het mausoleum, waar Nyerere na
zijn aftreden regelmatig verbleef, zit een groep studenten van de universiteit
van Edinburgh op een terras met uitzicht op de heuvels te lezen en te
schrijven. De Summer school van deze universiteit,
waar Nyerere in zijn jonge jaren geschiedenis en economie studeerde, houdt
daarmee de plek in ere van de man die de rol van goed onderwijs zo benadrukte.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten