Jullie stemmen met een potlood!

Hoewel Liberia maar een klein land is aan de westkust van Afrika met ruim 4 miljoen inwoners, trekken de komende parlements- en presidentsverkiezingen toch internationale aandacht. Dat heeft verschillende redenen. De Verenigde Naties heeft veel peacekeepers vanaf 2004 tot 2015 in het land gestationeerd. Geruime tijd was het de grootste vredesmissie ter wereld. De VN heeft ook veel geld gestoken in ontwikkelingsprojecten, evenals de VS, de EU en de Scandinavische landen. De beide burgeroorlogen tussen 1990 en 2003, die het land praktisch geruïneerd hebben, zijn nog aanwezig in de hoofden en harten van veel Liberianen, en de sporen zijn nog dagelijks zichtbaar in verwoeste gebouwen, slechte wegen en uiterst gebrekkige nutsvoorzieningen. De warlord/ex-president Charles Taylor is in Den Haag door het Sierra Leone tribunaal veroordeeld tot 50 jaar cel, die hij in Engeland uitzit. Ellen Johnson Sirleaf, president vanaf 2006, is het eerste, direct gekozen, vrouwelijk staatshoofd van Afrika, die opgevolgd zal worden door hoogstwaarschijnlijk een man. Een van de kanshebbers is oud-wereldvoetballer George Weah, zijn running mate is de ex van Charles Taylor. De vrede wordt alom als fragiel beschouwd. Afrika heeft een ruime ervaring met turbulent verlopende verkiezingen. En dan is er nog de wereldpolitiek. Liberia ligt weliswaar in Sub-Sahara Afrika, maar de eerste bootvluchtelingen uit Liberia zijn al gesignaleerd aan de Middellandse Zeekust, de fundamentalistische Islam rukt op in het noordelijke deel van Sub-Sahara en China roert zich stevig in Liberia.

Waarnemersmissies

Dit alles bij elkaar leidt ertoe dat in het Amerikaanse Congres, in de Veiligheidsraad van de VN en in allerlei internationale media aandacht is voor deze verkiezingen, waarvan iedereen hoopt dat ze vreedzaam zullen verlopen. Maar dat niet alleen. Ze moeten ook politici opleveren die de interne vrede weten te bewaren, de corruptie uitroeien en de massa van de Liberianen beter onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting bieden. Want daarin heeft de regering Johnson-Sirleaf twaalf jaar lang hopeloos gefaald.

Naast de internationale verkiezingswaarnemersmissie van NDI waar ik deel van uit maak, zijn er ook waarnemersmissies van de Europese Unie, de Amerikaanse ambassade, de Afrikaanse Unie, ECOWAS (een samenwerkingsverband van West-Afrikaanse landen) en het Carter Center. Zij hebben Long Term Observers, zoals ik, die een paar maanden in het land zijn om alle voorbereidingen van de nationale kiesraad, de politieke partijen, de kandidaten, media en burgergroepen te volgen. Daarnaast sturen zij op de verkiezingsdag (10 oktober) bij elkaar een paar honderd Short Term Observers het land in die in stembureaus de gang van zaken observeren. Verder zijn er twee coalities van Liberiaanse burgergroepen die samen zo’n 3000 lokale waarnemers hebben.

Een kandidaat wijst op het stembiljet waar zijn naam staat, zodat
dorpsbewoners weten  waar ze een kruisje moeten zetten

Partij-agenten

Tenslotte zullen talrijke ‘partij-agenten’ de stemlokalen bevolken, want iedere kandidaat wil er zeker van zijn dat er niet met de uitslag wordt gesjoemeld. Voor zover hij of zij dat kan betalen, want die agenten doen het niet voor niets. De grote partijen die meedingen naar het presidentschap zullen in ieder stemlokaal aanwezig zijn. De grootste oppositiepartij, de Coalition for Democratic Change van George Weah, heeft al verklaard de overwinning te zullen uitroepen op de avond van de verkiezingen, als al hun partij-agenten met een telefoontje naar het partijkantoor de uitslag van hun stembureau hebben doorgebeld. Een typisch staaltje van politieke powerplay, waar andere partijen en de nationale kiesraad tegen hebben geprotesteerd. Het is de retoriek van de zelfverzekerdheid te zullen winnen, en als dat niet gebeurt, van fraude te spreken. Wat dat betreft ging Donald Trump hen voor, die voor de verkiezingen zei de uitslag te zullen accepteren ‘if I win’.

Vrouw kijkt op de lijst van stembureauleden om te weten of ze geselecteerd is.

Aanbevelingen

Die internationale waarnemersmissies geven ook verklaringen uit over hun bevindingen. Sommigen doen dat al voor de verkiezingen op grond van de observaties van hun Long Term Observers, zoals NDI en het Carter Center. In zo’n verklaring worden allerlei aanbevelingen gedaan aan de kiesraad, de politieke partijen, de media, de politie en andere stekhouders die ertoe moeten leiden dat de verkiezingen vrij, eerlijk en geloofwaardig verlopen. Zoals zero tolerance voor geweld, het tijdig trainen van stembureau leden en, waar het de media betreft, een duidelijk, herkenbaar onderscheid tussen redactionele artikelen en door de partijen betaalde mooie verhalen.

Na de tweede ronde van de presidentsverkiezingen, die er zeker zal komen, worden definitieve verklaringen door de waarnemersmissies uitgegeven. Daarin zullen de bevindingen over het verloop van de campagne en de verkiezingsdag zelf aan de orde komen, alsmede wederom aanbevelingen hoe de volgende keer de zaken nog beter aangepakt kunnen worden. Dit mag allemaal nogal belerend overkomen, maar bedacht moet worden dat een land als Liberia zichzelf heeft gecommitteerd via eigen wetgeving en internationale verdragen aan een democratisch verkiezingsproces. De waarnemers zijn er dan ook op uitnodiging van de Liberiaanse regering om op deze wijze hieraan bij te dragen. Natuurlijk kan niet ontkend worden dat Liberia, dat sterk afhankelijk is van internationale hulp, weinig ruimte heeft om waarnemersmissies te weigeren. Maar mijn ervaring na talloze gesprekken met kandidaten, parlementsleden, stembureauvoorzitters, journalisten, ambtenaren van de kiesraad en ‘gewone’ Liberianen is dat die internationale betrokkenheid enorm wordt gewaardeerd.

Jullie stemmen met een potlood!

Bovendien snijdt het mes aan twee kanten. Sinds een aantal jaren moet een kiezer zich in Nederland legitimeren, en is het stemmen bij volmacht beperkt tot twee volmacht stemmen. Dit komt omdat Eerste- en Tweede Kamerleden die waarnemer waren, zoals ik, in de schizofrene situatie kwamen als waarnemer iets te moeten bepleiten, zoals identificatieplicht, wat in eigen land ontbrak. Dat leidde tot verandering van de kieswet in Nederland. 

Zo zal ik niet licht vergeten dat ik als leider van de waarnemersmissie van de Raad van Europa om de tafel zat met de toenmalige president van Armenië, Robert Kotsjarian, en met hem waarborgen besprak om fraude bij het tellen van de stemmen te voorkomen. ‘Platvoet’, zei hij, ‘jij komt toch uit Nederland? Daar kan bij het tellen ieder kruisje uitgegomd worden en achter een andere naam worden gezet. Jullie stemmen met een potlood!‘

Chinezen, Chiefs en de Europese Unie in het post-Ebola tijdperk

De laatste Ebola-patiënt in Liberia heeft deze week een Ebola Treatment Unit (ETU) verlaten, die was gelegen op het terrein van het nationale sportstadion in Monrovia. De ETU werd door de Chinezen gerund en dus was de Chinese ambassade vertegenwoordigd in de  persoon van Pang Hanzhao om de 59-jarige Beatrice Yardoldo uit te zwaaien, die 15 dagen was geobserveerd door een team van Chinese militaire artsen en Liberiaanse verpleegsters. Pang haalde volgens de Daily Observer een oud Chinees gezegde aan dat wie eenmaal een grote ramp heeft overleefd, voorbestemd is voor het eeuwige geluk, maar deze Oosterse wijsheid lijkt me niet besteed aan Liberianen die van de ene grote ramp (burgeroorlog) in de volgende (Ebola) terecht zijn gekomen. Realistisch voegde hij er dan ook aan toe dat China in het post-Ebola tijdsgewricht aanwezig zal zijn om aan het herstel van Liberia bij te dragen. Dat kan heel goed door de Liberiaanse overheid te leren hoe het over zijn eigen natuurlijke hulpbronnen kan beschikken, maar dat zei hij er niet bij.

De traditionele chiefs spreken zich uit tegen de tradities

In deze zelfde week kwamen in Bong County de traditionele chiefs van Liberia bijeen. Deze chiefs zijn in de vele dorpen die Liberia telt de ‘natuurlijke’ gezagsdragers die een grote invloed hebben op de dagelijkse gang van zaken. En aangezien de verspreiding van Ebola vooral werd gestimuleerd door onwetendheid en het gebruik van oude gebruiken, was het een goede zet van UNICEF om deze mannen en een enkele vrouw bijeen te halen. En dan vooral uit de provincies die grenzen aan de buurtlanden Guinee en Sierra Leone, waar de Ebola nog niet bedwongen is. 

Traditionele chiefs in Bong (Foto: Daily Observer)

De chiefs beloofden dat ze er op zullen toezien dat de doden niet meer worden gewassen, het eten van vlees uit het oerwoud (apen, vleermuizen) zal stoppen en er een eind komt aan Poro en Sande activiteiten. Deze laatstgenoemde zijn geheime genootschappen die met name (maar niet alleen) in afgelegen dorpen initiatierituelen en duistere machtsstructuren in stand houden, waar de (overigens uiterst zwakken en corrupte) justitie en politie geen enkele greep op (willen) hebben. Het waren mooie beloften van de chiefs, die ze hopelijk niet snel vergeten.

Papa God please help our leader

De president van Liberia, Ellen Johnson Sirleaf, was deze week in Brussel om een Ebola-conferentie bij te wonen over sociale en economische ontwikkeling in de landen die door de Ebola zijn getroffen. Op die conferentie werd bekend gemaakt dat de EU en de lidstaten tot nu toe samen 1,2 miljard euro hebben uitgetrokken om de Ebola-crisis in West-Afrika te bestrijden.

De Liberiaanse president was ook in Brussel voor de ondertekening van een vijfjarig programma dat de Europese Unie met Liberia gaat uitvoeren met als speerpunten: onderwijs, landbouw, goed bestuur en energie. Daarvoor stelt de EU 279 miljoen euro beschikbaar. 

EU-ambassadeur Tiina Intelmann (Foto: Daily Observer)

De  EU-ambassadeur in Liberia, de Estlandse  Tiina Intelmann, sprak de hoop uit dat deze cruciale prioriteiten in goede samenwerking met Liberia kunnen worden uitgevoerd om op korte en lange termijn bij te dragen aan herstel in Liberia. Op het  blog van de Daily Observer leidde dit bericht tot een wat ander geluid van een lezer: ‘Another money to liberia again papa God please help our leader and direct then, because money send by EU in the past has not benefit the liberian people.’

Deze lezer verwoordt wat velen in Liberia denken en veel internationale organisaties ook weten. De zwakke en corrupte overheid van Liberia kent vele strijkstokken en diepe zakken waar (uiteraard niet álle) hulpgelden in verdwijnen. De zwakte van de internationale hulp, hoe zeer die vaak terecht is gericht op skill building  en structurele verbeteringen, is dat er niet wordt samengewerkt in een krachtige anti-corruptie aanpak, Daarnaast is een gecoördineerde aanpak (afstemming, synergie, taakverdeling) noodzakelijk, die de Liberiaanse overheid geen andere keus biedt dan de levensomstandigheden van de grote massa te verbeteren. En om terug op die Chinees te komen: dat van die natuurlijke hulpbronnen geldt ook voor vele westerse landen en bedrijven.