Twee Missies heb ik georganiseerd, de eerste over sociale huisvesting
(zie mijn blogs van 8 september 2012 en 18 januari 2013) en de tweede over ‘extractive
industries’, de ontginning en benutting van de natuurlijke hulpbronnen waar
Liberia zo rijk aan is, maar waar tegelijkertijd de bevolking te weinig profijt van heeft. In december sprak de Missie een week lang met belanghebbenden:
ministeries, bedrijven, agentschappen de vakbond en burgergroepen (zie mijn
blog van 15 december 2012). Nu was het tijd om op pad te gaan en ter plekke polshoogte te
nemen.
Strijkstokken
En zo togen we donderdag met drie parlementariërs, twee experts die de Missie assisteren, twee
persmensen van het parlement en twee NDI’ers naar de provincie Nimba, die grenst
aan Guinea en Ivoorkust. We sliepen twee nachten in Ganta, een levendige stad
op de grens met Guinea, 260 km ten noordoosten van Monrovia. Het Alvino-hotel was
ons van diverse kanten aangeprezen, maar helaas viel de eerste avond de generator
stil, wat op zich rust geeft, maar geen stroom – en dus geen licht, airco of
een volle batterij in de mobiele telefoon –en onmisbaar attribuut. En er bleek
geen stromend water te zijn, wat overigens voor verreweg de meeste Liberianen
geldt. De hotelbaas verontschuldige zich uitputtend, hij heeft niet elke dag
een parlementaire missie op bezoek. Op zijn pet stond in vette letters
‘Mafia’ gedrukt, wat aanleiding gaf tot
grote hilariteit. De volgende ochtend bood hij ons, met pet, een gratis ontbijt
aan en adviseerde naar een ander, onlangs geopend guesthouse te gaan, waar inderdaad alles bleek te werken - voor
dezelfde prijs.
 |
| Drie keer een lekke band |
Wij togen naar de provinciehoofdstad Saniquellie, zo’n 50 km verder
noordoostwaarts, om daar de superintendent
te spreken: het door de president benoemde hoofd van het provinciebestuur. Zij
ontving ons in haar kantoor, tezamen met drie assistenten, die de Missie
duidelijk maakten dat de drie grote bedrijven in Nimba (ArcelorMittal, BHP
Billiton -beide ijzererts- en de rubberplantage COCOPA) haast uitsluitend zaken
doen met ministeries in Monrovia en de provincie als het even kan negeren. De
concessiebetalingen worden overgemaakt naar het Ministerie van Financiën;
daarvan komt weliswaar een deel in het provincie-ontwikkelingsfonds terecht, maar
de superintendent vond dat te weinig. Te
veel blijft er onderweg aan de verschillende strijkstokken hangen. Daarnaast
–en dat was een groter punt van kritiek - hebben de bedrijven ook een aantal verplichtingen naar
de werknemers en de omringende dorpen toe op het gebied van werkgelegenheid, onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting. En
ook die verplichtingen worden niet al te stip nagekomen.
Vraag het aan de regering
Dus was het hoog tijd om weer eens 40 km verder noordwaarts te hobbelen
naar Yekepa in het noordelijke puntje van Nimba, vlak bij het drielandenpunt
van Liberia, Guinea en Ivoorkust. Ik verwachtte een stad, maar Yekepa is een bedrijfsnederzetting
in het uitgesterkte concessiegebied van de multinational ArcelorMittal. Over
een groot terrein verspreid liggen huisjes van de ruim duizend arbeiders, een
paar scholen, kantoren, een bankgebouw, een kliniek, winkeltjes en een in aanbouw zijnd guesthouse. We spraken met de manager die de contacten met
de overheid onderhoudt en daarna, zonder hem, met twee mannen van de vakbond.
Deze leidden ons ook per auto rond op het uitgestrekte terrein. De vakbond was
goed georganiseerd, zo’n 70% van de arbeiders is lid. Beide
vakbondsvertegenwoordigers waren tevreden
over de salarisverhogingen die ze de laatste jaren hadden weten af te
dwingen. Veel minder tevreden waar ze
over allerlei andere zaken. Zo werkt ArcelorMittal met onderaannemers: de concessievoorwaarden zijn niet op hen van
toepassing. En dat betekent dat afspraken met betrekking tot scholingstrajecten
voor Liberiaanse werknemers, het aanbesteden van werk aan Liberiaanse bedrijven
en het in dienst nemen van alleen Liberianen voor ongeschoold werk op de tocht
komen te staan, omdat onderaannemers niet aan dit soort zaken gebonden zijn.
 |
| Vakbondsman (links) in gesprek met twee parlementariërs |
Ook op het gebied van huisvesting, onderwijs en gezondsheidszorg valt nog veel te verbeteren. Tijdens het
gesprek met de locatiemanager passeerden deze zaken de revu, maar deze stelde
zich formeel op. De concessieovereenkomst
is gesloten met de Liberiaanse regering en ArcelorMittal is alleen aan
‘Monrovia’ verantwoording schuldig. Hoeveel buitenlanders heeft ArcelorMittal
in dienst? Hoe zit het met de bepaling dat ArcelorMittal jaarlijks minstens
$200.000 moet besteden aan scholingsmogelijkheden? En hoe zit het met het
uitbesteden van werk aan Liberiaanse bedrijven?
Op al dit soort vragen kwam steeds hetzelfde antwoord: vraag het aan de
regering. Maar tegelijkertijd moest hij bevestigen dat de capaciteit en
expertise bij de ministeries om het
nakomen van de gemaakte afspraken te controleren, uiterst zwak zijn.
Lemen hutten
De volgende dag, zaterdagochtend, was de Cocoa & Coffee Plantation
(COCOPA) aan de beurt voor een bezoek. Overigens werd er koffie noch chocola
geserveerd, COCOPA richt zich alleen op de productie van rubber. Het bedrijf is
in 1948 door een voormalige Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken (Edward
Stettinius) opgericht. Tijdens de burgeroorlog is praktisch de hele infrastructuur
verwoest. Vanaf 2007 is het weer volop in bedrijf. Het produceren van rubber is
een tijdrovende klus. Nadat een rubberboom is geplant, duurt het zo’n acht jaar
voor het eerste rubbersap kan worden opgevangen en dan duurt het nog eens tien
jaar eer de boom de maximale productie haalt. Gemiddeld gaat een rubberboom 35 jaar mee.
Daarna wordt er gekapt en herplant.
COCOPA was de laatste jaren regelmatig op ongunstige wijze in het
nieuws. Arbeiders legden het werk neer of voerden langzaam-aan acties om de
arbeidsomstandigheden verbeterd te krijgen, loonsverhoging af te dwingen en
betere huisvesting, gezondheidszorg en onderwijs te krijgen. Net als bij
ArcelorMittal was de rubberplantage een dorp op zich zelf met scholen, winkels,
een kliniek enz. De meeste huizen van de arbeiders zijn lemen hutten van zo’n
60 jaar oud.
 |
| Huisvesting op de rubberplantage |
Er is een kliniekje met een apotheekje, enkele bedden en drie
verpleegsters. Maar geen dokter. Als het ernstig is moet de bedrijfsziekenauto
over de onverharde weg naar het 36 km verder geleden Ganta. Ook hier een
actieve vakbond. De twee vertegenwoordigers vertelden dat na acties de
salarissen waren verhoogd, maar dat op andere vlakken er nog veel te wensen
was. Zo zijn er geen toiletten, het onderwijs is slecht, de watervoorziening
functioneert meer niet dan wel, er zijn geen recreatiemogelijkheden voor de
kinderen en de huisvesting is miserabel. De Liberiaanse locatiemanager was empathischer dan zijn -eveneens
Liberiaanse- ArcelorMittal collega en gaf aan dat er verschillende plannen
bestaan om de situatie te verbeteren, zoals de vestiging van een middelbare
school en renovatie van de hutten. Het
bedrijf ontbeert echter de financiële middelen, het wachten is op het moment
dat de reeds geplante bomen rubber beginnen te produceren. Het familiebedrijf zou een forse
kapitaalsinjectie moeten krijgen, zo betoogden de locatiemanager en de
vakbondsmensen in –overigens gescheiden- koor. Hoe het zat met de winstcijfers
van de afgelopen jaren was onduidelijk.
In eigen hand
Het bezoek aan Nimba heeft de Missie nieuwe en concrete informatie
opgeleverd voor het rapport dat de komende week voltooid zal worden. Dat
rapport zal zich vooral richten op versterking van de positie van het parlement
om zo beter controle op het doen en laten van de regering te kunnen uitoefenen
en het concessiebeleid te verscherpen. Met name ook de financiële kant: komen
de opbrengsten van de concessies ten goede aan de allerarmsten? En hoe kunnen
de natuurlijke rijkdommen van Liberia beter ten eigen faveure worden benut,
onder andere door de verwerking ervan tot half- en eindproducten in eigen hand
te nemen? Komende woensdag vindt er nog een policy
seminar met experts plaats over het concept-rapport en daarna moeten de parlementariërs aan de slag om de
concrete voorstellen in daden om te zetten.
